Skargę o orzeczenie nieważności małżeństwa może wnieść jeden z małżonków. Nie jest wymagane, aby współmałżonek/współmałżonka brali udział w procesie.

Po przesłaniu pisemnej skargi powodowej do właściwego sądu kościelnego i uregulowaniu kosztów postępowania, sąd rozpoczyna procedurę o stwierdzenie nieważnie zawartego małżeństwa.

Następnie proces wkracza w etap dowodowy, zwany też instrukcyjnym, czyli zbieranie przez sąd dowodów w prowadzonej sprawie.

Strony przedkładają wszelkie dowody i dokumenty, przesłuchiwani są świadkowie, powoływani są biegli sądowi (zazwyczaj psycholog, psychiatra, ginekolog lub seksuolog, w zależności od potrzeby danej sprawy) do oceny i ekspertyz przedstawionych dokumentów i wyrażenia opinii o stronach postępowania. Przesłuchania stron (małżonka / małżonki) odbywa się pojedynczo w różnym czasie w sadzie biskupim. W ich trakcie obecny jest najczęściej sędzia audytor oraz notariusz. Świadkowie składają swoje zeznania zazwyczaj w miejscu zamieszkania w obecności proboszcza w swojej parafii jako sędziego delegowanego do sprawy.

Po zakończeniu etapu dowodowego rozpoczyna się etap dyskusyjny, w którym za zamkniętymi drzwiami biegli sądowi dyskutują na temat wartości przedstawionych dowodów.

Sąd biskupi wydaje wyrok w pierwszej instancji, a następnie kolejny sąd kościelny wydaje wyrok drugiej instancji.

Na podstawie całości materiału w aktach sprawy sąd przedstawia odpowiedź (pismo) na pytanie, czy udowodniono istnienie przeszkody, o której była mowa w zawiązaniu sporu, a więc czy sakrament małżeństwa został ważnie zawarty, czy też jest nieważny i nigdy nie zaistniał węzeł małżeński pomiędzy stronami. Stosowne pismo zostaje wysłane do stron pozwu. Jeżeli strona nie zgadza się z wydanym wyrokiem ma prawo wnieść apelację do trybunału wyższej instancji. Ponadto, w przypadku wyroku pozytywnego, czyli orzekającego nieważność małżeństwa, sprawa z urzędu trafia do trybunału II instancji. Małżeństwo zostaje uznane za nieważne, jeśli oba wyroki są o takiej samej treści.

Przewidywany czas toczącej się sprawy to około 1 roku w pierwszej instancji oraz do 6 miesięcy w drugiej instancji, czyli zgodnie z prawem kanonicznym, sprawa powinna trwać maksymalnie 18 miesięcy.

Można uznać, iż w przypadku spraw bardzo oczywistych od wniesienia skargi powodowej do wydania wyroku upłynie minimum 1 rok, natomiast w sprawach bardziej skomplikowanych czasem okres ten ulega wydłużeniu – zazwyczaj do 2 lat łącznie w obu instancjach.

Większość skarg o stwierdzenie nieważnie zawartego małżeństwa zostaje rozpatrzona pozytywnie.

[/animate]